Akciğerde su birikmesi dediğimiz durum, akciğerlerin dışında üste üste bulunan iki adet akciğer zarının arasında sıvı birikmesidir. Yani akciğerlerin içinde su birikmez. Akciğer zarında çeşitli renklerde farklı sıvılar birikebilir. Mesela en sık açık veya koyu şeffaf sarı renkli sıvılar birikir. Ayrıca kırmızı renkli kan birikebilir, yine koyu sarı kahve renkli içinde çok fazla mikrop olan bulanık sıvı birikebilir son olarak da süt gibi beyaz renkli içinde yağ parçacıkları olan sıvılar birikebilir. Tabi ki bugün en fazla görülen ve şeffaf renkli olan sıvılardan bahsedeceğim. Çünkü diğer sıvılar hem daha az görülüyor hem de o konulara girersek çok uzun sürebilir.
Akciğer zarında su birikmesi oldukça sık görülen bir durumdur. Tüm toplumda ortalama binde 4 görülür ve kabaca Türkiye’de yılda 320 bin kişide akciğer zarında sıvı geliştiği tahmin edilmekte. Hatta göğüs hastalıklarına başvuranların 5’te 1’inde akciğer zarlarında sıvı vardır.
Paki Akciğer Zarında Sıvı Neden Oluşur?
Aslında akciğer zarları arasında az miktarda sıvı her zaman vardır. Sorun bu sıvının artarak akciğerleri sıkıştırması ve çalışmasını bozmasıdır. Kan damarlarımızın içinde bulunan kanın akciğer zarlarınca süzülmesi/filitrelenmesi ile akciğer zarları arasındaki sıvı oluşur. Bu süzme işleminde kanda bulunan büyük şeyler süzgece takılır. Bunlar kana rengini veren kırmızı kan hücrelerini de içeren tüm hücreler ve büyük proteinlerdir. Kısacası sadece küçük veya suda çözünen maddeler akciğer zarına geçebilir. Daha sonra ise bu sıvının fazlası yine akciğer zarlarınca geri emilerek kana geçer. Akciğer zarlarında sıvı birikmesinin sebebi bu anlatığım olaylarla ilgilidir. Kabaca iki sebepten dolayı akciğer zarları arasında sıvı birikebilir. Birincisi akciğer ve akciğer zarı kaynaklı hastalıklardan ikincisi ise diğer organların hastalıklarından kaynaklanır. Akciğer kaynaklı hastalıklarda özellikle süzme işlemi bozulur. Bu sebeple kandan süzülemeyen proteinler ve maddeler akciğer zarları arasındaki sıvıda konsantre olmaya başlarlar ve sıvı bu maddeler açısından kana göre daha yoğundur. Diğer organların hastalıklarda ise ana sebep vücutta fazla sıvı olmasıdır. Dolayıyla akciğer zarı arasına fazla miktarda sıvı kaçışı olur. Ancak akciğer zarının süzme işlemi bozulmadığı için sıvının içeriği normaldir, içinde maddeler konsantre olmaz. Akciğer kaynaklı hastalıkların sıvısı ile diğer organ hastalıklarının sıvılarının arasındaki ana fark budur.
Buradan da anlayabileceğimiz gibi akciğer zarında su birikmesi yapan hastalıklar ikiye ayrılır. Birincisi akciğer hastalıkları bu grupta zatüre, tüberküloz, akciğer kanseri, akciğere pıhtı atması, asbest teması başta olmak üzere burada gördüğünüz tüm hastalıklar yer alır. İkincisi ise diğer organların hastalıkları bu grupta kalp yetmezliği, siroz, protein yetmezliği, böbrek hastalıkları, pankreas hastalıkları başta olmak üzere burada gördüğünüz tüm hastalıklar sebep olabilir. Görüldüğü gibi çok fazla farklı hastalık akciğer zarında sıvı birikimine sebep olabilir.
Şimdi de akciğerde biriken sıvılar nasıl belirti ve bulgu verir bunları konuşalım. Akciğerde su birikmesi göğüs ağrısını çok sık yapar, ayrıca sıvının miktarı arttıkça akciğerleri sıkıştırır bu da nefes almamızı bozar yani nefes darlığına sebep olur. Sıvı ne kadar fazla ise nefes darlığının şiddeti de o kadar yüksektir. Öksürüğe de sebep olabilir. Bu şikayetlerden başka hangi hastalığa bağlı sıvı oluştu ise onun da belirti ve bulguları görülebilir. Mesela zatüre kaynaklı bir su birikimi varsa yüksek ateş balgam çıkarma, kalp yetmezliğine bağlı sıvı var ise ayaklarda şişme, kanser kaynaklı ise ağızdan kan gelmesi, kilo kaybı gibi şikayetler, karaciğer hastalığına bağlı ise karında şişlik, sarılık vb bulgular olur. Dolayısıyla akciğerinde sıvı birikmiş biri değerlendirilirken çok detaylıca değerlendirilip hangi hastalığın buna sebep olabileceği iyice araştırılmalıdır.
Akciğer zarında sıvı olduğu akciğer grafisi yani akciğer filmi ile kolayca anlaşılır. Akciğer filmi ayrıca akciğerde zatüre, kanser, kalp yetmezliği gibi hastalıkları da göstererek bize yardımcı olabilir. Akciğer zarında sıvı olduğu düşünülen neredeyse tüm hastalardan en az 50 ml kadar biriken sıvıdan örnek alınmalıdır. Sıvı miktarı fazla ise direkt enjektörle körleme girilerek örnek alınabilir. Sıvı az miktarda ise körlemesine girmek doğru olmaz. Bunun için kullanılabilecek en iyi yöntem ultrasondur. Ultrason ile sıvının tam yeri hassas şekilde tespit edilip enjektörle kolayca örnek alınabilir. Alınan sıvının öncelikle görünüşü değerlendirilmelidir. Açık renkli mi koyu mu bulanık mı kan var mı süt gibi mi değerlendirilmeli, ayrıca koku var mı bakılmalı. Alınan sıvının içeriği kandan daha yoğun mu yoksa değil mi bu değerlendirilmeli. Yakın zamanlarda alınan kan değerleri ile biriken sıvının değerleri karşılaştırılmalıdır. Çünkü biraz önce de bahsettiğimiz gibi akciğer hastalıklarında süzme işlemi bozulduğu için sıvıda maddeler konsantre olur ve kana göre daha yoğundur. Diğer organ hastalıklarına bağlı ise kan sıvıdan daha yoğundur. Tabi ki bu anlattıklarımın istisnaları var ve kesin doğrular yok. Sonrasında alınan sıvının bir kısmı patolojiye gönderilmeli ve sıvının içinde kanser hücresi var mı bu değerlendirilmeli. Yine sıvı verem yani tüberküloz için test edilmeli. Bunlardan başka sıvıda mikrop var mı bunun içinde mikrobiyoloji laboratuvarına gönderilmelidir. Ayrıca özel bir hastalık düşünülüyorsa bunun içinde ekstra tahlillere gönderilmelidir.
Hastanın ayrıntılı değerlendirilmesinin ardından sıvıdan yapılan Tahliller sonucunda bir hastalık tespit etti isek yapılması gereken bu hastalığın tedavi edilmesidir. Ancak tüm çabalara rağmen hastaların yaklaşık 5’te 1’inde herhangi bir sebep tespit edilemez.
Akciğer zarında sıvı birikimine sebep olan yüzlerce hastalık var dedik. Ancak burada sayacağım 4 hastalık tüm olguların yaklaşık yüzde 90’ından sorumludur. Bu 4 hastalık kalp yetmezliği, kanserler, zatüre ve verem yani tüberkülozdur. Bu hastalıklar sonucu oluşan sıvılardan da kısaca bahsedelim.
Kalp yetmezliğine bağlı sıvılar diğer organlara bağlı sıvıların en sık sebebidir. Eğer sıvınız akciğer kaynaklı değilse yüzde 80-90 ihtimalle kap yetmezliğine bağlıdır. Kalp yetmezliğinde vücutta çok fazla sıvı vardır. Fazla sıvı ayaklarda ve cilt altında ödem yaparak birikir. Vücudun birçok yerinde biriken sıvı akciğerde de birikir. Kalp yetmezliğine bağlı sıvılar genellikle her iki akciğerde birden olur. Çekilen akciğer röntgeninde genellikle normale göre büyümüş bir kalp görülür. Ayrıca ayaklarda ödem görülmesi tanıyı destekler. Etkili yapılacak bir kalp yetmezliği tedavisi ile akciğerdeki sıvı hızlıca azaltılarak hastanın rahatlaması sağlanabilir.
Diğer sık bir sebep ise zatüreler. Zatüreler akciğer kaynaklı sıvıların en sık sebebidir. Zatürelerin yaklaşık yüzde 40’ında sıvı görülür ve genellikle iki akciğerin sadece birinde sıvı vardır. Zatüre kaynaklı sıvılarda antibiyotik tedavisi uygulanarak hem sıvının hem de zatürenin tedavi yapılmalıdır. Eğer zatüre kaynaklı bir sıvı görür isek bu sıvılardan kesinlikle örnek alınmalı. Çünkü zatüreye sebep olan mikroplar akciğer zarı arasına girmiş ise yani alınan sıvı bulanıklaşmış ise sadece antibiyotik tedavisi yeterli olmaz. Ayrıca mikroplu akciğer sıvısının da takılacak tüplerle tamamen boşaltılması gerekir. Aksi halde hem zatüre tedavisi başarılı olmaz hem de akciğer zarlarında katılaşma yapışıklıklar meydana gelir. Bu da o akciğer alınanın çalışmasını bozarak kalıcı nefes darlığı gibi şikayetlere sebep olabilir
Diğer sık bir sebep ise kanserler. Akciğer ve akciğer zarı kanseri başta olmak üzere tüm kanserler akciğer zarında sıvıya sebep olabilir. Kanser kaynaklı sıvılarda sıvı genellikle çok fazla miktarda ve sadece bir akciğerde vardır. Yine kanser kaynaklı bir sıvı düşünülüyorsa en az 3 kere ayrı günlerde sıvı alınarak patolojiye gönderilmeli ve sıvıda kanser hücrelerinin olup olmağı araştırılmalıdır.
Son sık sebebimiz ise veremdir. Verem 35 yaş altında en sık akciğer sıvısı yapan hastalıktır. Veremli hastalarında yaklaşık 3’te1’inde akciğerinde sıvıda vardır. Özellikle verem kaynaklı bir sıvı düşünülüyorsa hem balgamda hem de alınacak sıvıda verem mikrobu aranmalıdır.
Bu saydığım 4 hastalık sıvısı olan hastalarda iyi araştırılmalıdır. 4 hastalığın hepsi genellikle akciğer grafisinde veya akciğer tomografisinde bulgu verirler.
Tüm bulgu ve tetkiklere rağmen sıvının hangi sebeple olduğu bulunamazsa akciğer zarından biyopsi alınması gerekir. Bu biyopsi tanı başarısını artırır.
