Hem göğüs hastalıklarının hem de acil servisler başta olmak üzere tüm tıp branşlarının çok fazla kullandığı akciğer filmi ve akciğer tomografisinin farklarından avantaj ve dezavantajlarından bahsedeceğiz.
Poliklinikte birçok hasta tomografi çekinmek istiyorum diye geliyor. Çünkü çevrelerinden tomografi çekilmeleri gerektiği söyleniyor ve tomografi ile akciğer filminin farklarını bilmedikleri için böyle bir talepte bulunuyorlar.
Gelin önce bu yöntemler nedir bunları bakalım. Sonrasında ise sırası ile avantaj ve dezavantajlarından bahsedelim.
Akciğer filmi olarak ta bilinen akciğer röntgeni ya da akciğer grafisi x ışınları ile yapılan bir görüntüleme tekniği. Hasta dedektör denilen yüzeye uygun pozisyonda temas eder. Temas eden bölgeden x ışını tek seferde geçer ve çekim yapılır. Vücuttaki her organ bu x ışınını absorbe eder yani emer. Bazı organlar çok bazıları ise az emer. Böylece 2 boyutlu tek bir görüntü oluşur. Biz de bu görüntüye bakarak hastalıkları anlamaya çalışırız.
Tomografide de x ışını kullanılır bu yöntemde hasta uygun pozisyonda yatar ve çekilen bölge üzerine x ışınları gönderilir. Ancak akciğer filminden farkı x ışını çok daha fazla seferde verilerek yapılır. Örnek vermek gerekirse akciğer filminde tüm akciğerler yaklaşık 30-40cm lik bir kesit alını oluşturur ve x aşını bu kesit alanından geçerek görüntü oluşur. Akciğer tomografisinde ise bir x ışının geçtiği kesit alanı 1 mm ye kadar düşebilir. 35 cm lik bir çekim için tomografide insan vücudundan yaklaşık 350 kez x ışının geçmesi gerekir ve sonuçta 350 görüntü oluşur ve bu görüntülüler birleştirilerek 3 boyutlu bir görüntü elde ederiz. Şimdi bu bilgileri aklımızda tutalım ve avantaj ve dezavantajlarını sırasıyla konuşalım.
1. Maddemiz Hangisi Daha İyi Görüntü Verir?
Tomografide yüzlerce farklı görüntü ile 3 boyutlu bir görüntü oluştuğu için tabi ki 2 boyutlu tek görüntü içeren akciğer filmine göre daha iyi görüntü verir. Akciğer tomografisinde çekim alanındaki tüm damarlar, havayolu dediğimiz bronşlar başta olmak üzere tüm yapılar çok detaylıca görünür ve burada bir hastalık veya bozukluk varsa çok detaylıca görebiliriz. Akciğer filminde ise tüm yapılar görünür ancak tomografi kadar detaylı değildir. Bu duruma örnek vermek istiyorum. Mesela koronavirüs enfeksiyonunda akciğer tutulumu varsa tomografinin akciğer tulumunu göstermede başarısı yüzde 90-97 lerde akciğer filminin ise yüzde 50-60 larda. Bronşektazi dediğimiz havayolunun anormal genişlemesi olarak tanımlayabileceğimiz hastalıkta akciğer filminin başarısı yüzde 75-80 lerde tomografinin ise yüzde 97-100 lerdedir. Görüldüğü gibi ciddi fark var gibi görünüyor. Aslında bu kadar belirgin fark yok. Sebebi ise hiçbir hekim sadece akciğer filmini değerlendirmez. Mesela koranada hastanın teması var mı değerlendirilir, kan tahlillerine bakarlar, hastanın şikayetlerini dinlerler oksijen düzeyine bakarlar muayene ederler vb şeylerle korona virüs akciğerleri etkilemiş mi karar verilir. Bunları da eklediğimizde akciğer filminin çoğu hastalık için tanısal başarısı yüzde 90 ları aşmaktadır. Akciğer filminin en dezavantajlı olduğu durumlar herhangi bir bulgu vermeyen küçük lekeler ve kalp-diyafram gibi yapıların arkasında olan hastalıklar. Örnek verecek olursak 1 cm altındaki nodüllerin akciğer filmi ile tespit edilmesi zordur veya kalbin tam arkasında olan küçük zatürenin tespit edilmesi mümkün olmayabilir. Sonuç olarak görüntü kalitesi akciğer filmine göre tomografinin daha iyi olsa da bütüncül bir değerlendirmede yaklaşık sonuçlar alınabilir.
2. Maddemiz Radyasyon Riski
Bildiğimiz gibi radyasyon bir enerji aktarım türü ve insan vücudu için direkt kanser yapıcı etkisi var. Radyonun etkileri vücutta birikir ve sonuçta bazı kanserlere sebep olabilir. Maruz kalınan radyasyon miktarı arttıkça kanser gelişme ihtimalide artar. En fazla tiroit, akciğer, meme, lösemi gibi kanserlere sebep olur. İnsan vücudu yaşadığı çevrede sürekli olarak az da olsa radyasyona maruz kalır. Elektronik cihazlar, binalar, güneş ışını, toprak gibi birçok doğal radyasyon kaynağı var. Mesela bir insan doğal yollardan günlük ortalama 0,007 milisievert radyasyon alır.2 saatlik bir uçak yolculuğunda ise yaklaşık 0,016 milisievert radyasyona maruz kalır. Bu değerler Bir akciğer filmi için 0,02 milisievert radyasyon dozu içerir yani doğal yollarla alınan 2-3 günlük miktar. Bu değer akciğer tomografisi için 5-7 milisieverttir. Yani doğal yollarla alınan birkaç yıllık radyasyon miktarı. Bu nedenle artık düşük doz bt denilen bir yöntem geliştirildi. Düşük doz bt nin radyasyon dozu birkaç akciğer filmi eşdeğeri ancak görüntü kalitesi normal tomografi kadar iyi değil. Yine de akciğer filminden çok daha iyi. Bu yöntem düzenli tomografi çekilmesi gereken hastalar için öneriliyor. Görüldüğü gibi akciğer tomografisinin akciğer filmine göre radyasyon miktarı oldukça yüksek.
Bu nedenle gebe olanlara veya gebelik şüphesi olanlara kesinlikle tomografi çekilmemelidir. Ayrıca gençlere de gerekmedikçe tomografi çekilmemelidir. Çünkü radyasyonun zararlı etkileri için birikim ve zaman gereklidir. Genç yaştaki insanların önünde uzun bir ömür olduğu için gelecek hayatlarında da radyasyona maruz kalacakları için tüm radyasyon sebeplerinden mümkün olduğunca uzak durmalılar. Buradan genç arkadaşlara seslenmek istiyorum. Lütfen ben tomografi çekinmek istiyorum diye hastanelere başvurmayın ve gereksiz tetkiklerden kaçının. Ancak elzem bir durumda varsa illaki tomografi olmaz demeyin.
3. Maddemiz Çekim Kolaylığı
Akciğer filminin çekimi birkaç saniye sürer. Ayrıca akciğer filminin tekerlekli taşınabilir olanları da var. Bu cihazlar hastanın gelemediği durumlarda mesela yoğun bakım vb gibi durumlarda hastanın olduğu yere götürülerek çekim yapılabilir. Tomografide ise çekim süresi yeni geliştirilmiş tomografi cihazları sayesinde birkaç saniyeye kadar düştü. Ancak tomografilerin taşınabilir olanları yok ve gerekli olduğunda kullanılamayabilir. Burada akciğer filmi ile tomografinin çekim kolaylığı benzer diyebiliriz.
4. Madde Maliyet
Devlet hastanelerinde cebimizden direkt olarak para çıkmasa da sosyal bir devlet olduğumuz için her tetkik vergilerimizden ödeniyor. Bu işlemlerin tüm Türkiye’de yapıldığı düşünülürse yüz binlerce tetkik yapılıyor bu da ciddi bir mali yük getiriyor. Mesela 2021 fiyatlandırmada devlet akciğer filmi için 11 tl akciğer tomografisi için 85 tl ödüyor. Yani yaklaşık 8 katı bir tutardan bahsediyoruz. Bu değerler farklı yöntemlerle yapılan tomografi ve akciğer filmlerinde farklı olabilir. Ayrıca özel hastanelerde veya farklı yerlerde değişik fiyatlandırmalar olabilir. Kısacası akciğer filmi tomografiye göre çok ucuz bir tetkik.
5. Madde Yorumlama
Akciğer tomografisi çok fazla görüntü içermesi ve çok detaylı olması nedeniyle uzman kişilerce yorumlanması gerekir. Ancak akciğer filmini ilgili tüm hekimler yorumlayabilir ve herhangi bir uzmanlık gerektirmez.
Sonuç olarak akciğer filmi tomografiye göre daha az radyasyon içeren daha kolay yapılan daha ucuz ve daha kolay yorumlanabilen bir tetkik olması nedeniyle öncelikle yapılması gereken tetkiktir.
Tomografi çok daha detaylı görüntü sağlaması nedeniyle akciğer grafisinde anormallik tespit edilen veya akciğer grafisi ile teşhis edilemeyecek hastalıklarda yapılması gereken tetkiktir.
